Kierownik grantu: Ivan Peshkov (Centrum Badań Środkowoazjatyckich UAM)

Wschodnie Zabajkale i Hulun Buir przylegające do siebie geograficznie i kulturowo tereny, od drugiej połowy XVII wieku znajdują się pod panowaniem Rosji i Chin. Spowodowało to stałe obciążenie trójkąta relacji chińsko -mongolsko-rosyjskich konfrontacją cywilizacyjną pomiędzy dwoma potęgami Azji Wschodniej. Celem projektu jest analiza praktyk różnicowania i ujednolicenia w miejscu intensywnego spotkania kultur i ludów o różnym podłożu cywilizacyjnym, ale o relatywnie podobnym doświadczeniach kulturowo-politycznych. Hipoteza badawcza zakłada istnienie interaktywnych powiązań pomiędzy definiowaniem granic w analizowanych regionach przez dyskursy narodowe a lokalnymi praktykami demonstracji tożsamości narodowych, pamięci historycznej oraz świadomości transgranicznych związków kulturowych i etnicznych.

 

Wydarzenia
W dniach 29.01-31.01 odbyły się na UAM dwa seminaria The Hulunbuir and Transbaikalia playground. Microphysics of power on the Sino-Russian border oraz Invisible borders in the EU. The experience of the Polish-German border zorganizowane przez Instytut Wschodni w ramach grantu Ziemia niezgody. Pogranicze rosyjsko-chińskie (Zabajkale i Hulun Buir) w dyskursach narodowych Rosji, Chin i Mongolii finansowego przez NCN (DEC 2012/05/E/HS3/03527). Głównym celem pierwszego seminarium była analiza praktyk różnicowania i unifikacji na pograniczu, w miejscu spotkania się ludzi o różnym podłożu cywilizacyjnym, ale o zbliżonym doświadczeniu kulturowym i politycznym. Odmienne modele zarządzania granicą odcisnęły swe piętno na omawianych regionach, a trójkąt relacji sino-mongolsko-rosyjskich został trwale narażony na konfrontacje o podłożu cywilizacyjnym. Gospodarcza, administracyjna i migracyjna polityka mocarstw powoduje, że analizowane regiony stają się miejscem zderzenia kultur, opcji politycznych, wyznań i mitologii narodowych. Bez względu na asymetrię demograficzną, gospodarczą i militarną każdy z elementów trójkąta odgrywał szczególną rolę w dyskursach narodowych sąsiadów, powodując nakładanie się i współwystępowanie wzajemnie wykluczających się postaw nieufności i wdzięczności, traum oraz umiarkowanej sympatii. We wszystkich trzech krajach narracje o przygranicznych regionach były uwikłane w ogólne podziały cywilizacyjno-kulturowe, struktury podporządkowania oraz w zabiegi na rzecz legitymizacji „sprawiedliwych” granic. Owe niezwykłe natężenie historiozoficznego „wyścigu zbrojeń” na danych terytoriach wywołało intensyfikację podziałów etnicznych, wyznaniowych i rasowych. Seminarium opierało się na programie badawczym J. Scotta, który podkreśla tendencje państwa do performatywnego opisu peryferii w kategoriach bandytyzmu, nielojalności oraz skazy kulturowej. Uczestnicy skoncentrowali się przede wszystkim na pierwszej połowie XX wieku, kiedy oddolne próby modernizacji musiały zmierzyć się z odgórnymi próbami tworzenia nowoczesnych form państwowych na pograniczu rosyjsko-chińskim.

Gośćmi seminarium byli naukowcy z sześciu krajów: Wielkiej Brytanii, Mongolii, Chin, Japonii, Stanów Zjednoczonych i Rosji, w tym dwaj wybitni badacze Azji Centralnej: profesor Uradyn Bylag (Cambridge) oraz profesor Christopher Atwood (Uniwersytet Indiany). W pierwszym panelu The Sino-Mongolian-Russian borders: discourses and practices przedstawiono dwa referaty. Profesor Viktor Dyatlov z Irkuckiego Uniwersytetu Państwowego przedstawił genealogię kategorii „żółtego niebezpieczeństwa” w rosyjskiej myśli politycznej początku XX wieku. Mgr Katarzyna Golik z Polskiej Akademii Nauk przedstawiła zagadnienie reprezentacji dziejów Mongolii w chińskich podręcznikach do historii. Drugi panel The new archive sources on the Barga (Hulunbuir)/Transbaikalia border został poświęcony nowym źródłom wprowadzanym do obiegu naukowego. Professor Norovsambuu Khishigt z Mongolskiej Akademii Nauk przeanalizowała niepublikowane źródła na temat stosunku nowo powstałego państwa mongolskiego do Hulunbuiru. Natomiast profesor Nakano Naho (Uniwersytet Chuo) zaprezentowała własną edycję japońskich źródeł z okresu Mandżukuo dotyczących emigrantów rosyjskich w rejonach przygranicznych. Trzeci Panel The Barga (Hulunbuir)/Transbaikalia Border in the shadow of the socialist securitization policy został poświęcony procesom formowania się nowoczesnego reżymu granicznego w regionie. Dr Sayana Namsaraeva (Cambridge) prześledziła proces wikłania mniejszości transgranicznych w latach 30. w walkę służb wywiadowczych w regionie. Z kolei Dr Ivan Sablin (Wyższa Szkoła Ekonomii. Narodowy Uniwersytet Badawczy w Sankt Petersburgu) omówił ewolucję buriackich struktur etno-politycznych w pierwszej połowie lat 20. Mgr Xu Zhijun (Instytut Konfucjusza UAM) poświęcił wystąpienie procesowi mitologizacji doświadczeń wspólnoty Ewenków - hodowców reniferów w chińskiej literaturze non-fiction. Ostatni panel Phantoms of frontier statecraft: The Civil War hallucinations in Transbaikalia and Mongolia in the period of late socialism skupiał się na mitologiach bandytyzmu politycznego jako narzędziach zarządzania granicą. Dr Ivan Peshkov (Instytut Wschodni UAM) przeanalizował powstanie i ewolucję zbiorowych wyobrażeń na temat ludności transgranicznej. Natomiast Dr Zbigniew Szmyt (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM) poddał analizie przemiany wyobrażeń zbiorowych na temat transgranicznej społeczności Buriatów, od na wpół mitycznych bandytów i wrogów ludu do wyidealizowanego wzorca kultury narodowej.

Oprócz tego uczestnicy warsztatów wysłuchali dwóch wykładów gościnnych. Pierwszy, wygłoszony przez światowej sławy brytyjskiego antropologa społecznego Uradyna Bułaga (Uniwersytet w Cambridge) został poświęcony historii stosunków pomiędzy regionem Hulunbuir a Mongolią Wewnętrzną, ze szczególnym uwzględnieniem czynników politycznych w kształtowaniu pogranicza. Drugim prelegentem był światowej sławy amerykański mongolista prof. Christopher Atwood z Uniwersytetu Indiany w Bloomington. Jego wykład poświęcony był relacjom pomiędzy strukturami państw mongolskich a państwem chińskim w długiej perspektywie historycznej.
Seminarium Invisible borders in the EU. The experience of the Polish-German border odbyło się ostatniego dnia stycznia. Głównym tematem była przeszłość i teraźniejszość pogranicza niemiecko-polskiego na tle innych systemów granicznych. W ramach warsztatów został wygłoszony wykład profesora Piotra Kraszewskiego (Instytut Wschodni UAM) poświęcony dziejom pogranicza niemiecko-polskiego oraz wykład dr Łukasza Kaczmarka poświęcony dzisiejszej sytuacji na niemiecko-polskim pograniczu. Po wykładach odbyła się debata zmierzająca do porównania specyfiki omawianego regionu z reżymami granicznymi w innych częściach świata.